​ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﻋﻠﻢ ﺍﻣﺎﻡ ﻭ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺮﺩﻡ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺍﺳﺖ ﮔﺮﻭﻫﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺁﻧﺎﻥ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻃﺮﺍﻑ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﺮﻋﻴﻪ ﺩﻭﺭ ﻣﻴﺰﻧﺪ ﻭ ﺟﺰ ﺧﺪﺍ ﻛﺴﻰ ﺍﺯ ﺍﻣﻮﺭ ﻏﻴﺒﻰ ﺁﮔﺎﻩ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ ﺯﻳﺮﺍ ﺁﻳﺎﺗﻰ ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﻛﻪ ﻣﺆﻳﺪ ﺍﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺍﺳﺖ ﻣﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ:
ﻭ ﻋﻨﺪﻩ ﻣﻔﺎﺗﺢ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻬﺎ ﺍﻻ ﻫﻮ)
(1) ﻛﻠﻴﺪﻫﺎﻯ ﺧﺰﺍﺋﻦ ﻏﻴﺐ ﻧﺰﺩ ﺧﺪﺍ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺟﺰ ﺍﻭ ﻛﺴﻰ ﺑﺪﺍﻧﻬﺎ ﺁﮔﺎﻩ ﻧﻴﺴﺖ) ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: (ﻭ ﻣﺎ ﻛﺎﻥ ﺍﻟﻠﻪ ﻟﻴﻄﻠﻌﻜﻢ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻐﻴﺐ) (2) ﻭ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺑﺮ ﻏﻴﺐ ﺁﮔﺎﻩ ﻧﺴﺎﺯﺩ) ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﮔﺮﻭﻩ ﺟﻤﻌﻰ ﻧﻴﺰ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺍﻣﻮﺭ ﺍﻋﻢ ﺍﺯ ﺗﻜﻮﻳﻨﻰ ﻭ ﺗﺸﺮﻳﻌﻰ ﺁﮔﺎﻩ ﺩﺍﻧﻨﺪ ﻭ ﻋﺪﻩ‏ﺍﻯ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺍﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻌﺼﻤﺖ ﺍﻣﺎﻡ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻤﻰ‏ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺍﻣﺎﻡ ﺭﺍ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺩﻳﮕﺮ ﭘﻴﺸﻮﺍﻳﺎﻥ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﻭ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﺍﺳﺖ ﺍﻭ ﭼﻴﺰﻯ ﺭﺍ ﻧﺪﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺍﺷﺨﺎﺹ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻤﺮ ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﺯﻧﻰ ﻛﻪ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻣﺠﺎﺏ ﻛﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﮔﻔﺖ. (ﻛﻠﻜﻢ ﺍﻓﻘﻪ ﻣﻦ ﻋﻤﺮ ﺣﺘﻰ ﺍﻟﻤﺨﺪﺭﺍﺕ ﻓﻰ ﺍﻟﺤﺠﺎﻝ) (3) ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﺍﺯ ﻋﻤﺮ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺗﺮﻳﺪ ﺣﺘﻰ ﺯﻧﻬﺎﻯ ﭘﺸﺖ ﭘﺮﺩﻩ) .
ﺑﺤﺚ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺍﺳﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﺎﺋﻰ ﺫﻫﻦ ﻭ ﺩﺍﻧﺴﺘﻦ ﺍﺭﺯﺵ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺁﺩﻣﻰ ﻭ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻢ ﺍﺯ ﭼﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ‏ﺍﻯ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﻭ ﺧﻼﺻﻪ ﺁﻧﻜﻪ ﻋﻠﻢ ﺍﻧﻜﺸﺎﻑ‏ﻭﺍﻗﻊ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺪﻭ ﻗﺴﻢ ﺫﺍﺗﻰ ﻭ ﻛﺴﺒﻰ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺸﻮﺩ (4) .ﻋﻠﻢ ﺫﺍﺗﻰ ﻣﺨﺘﺺ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺑﺘﺼﻮﺭ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻭ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺁﻥ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺭﺍﻫﻰ ﻧﻴﺴﺖ،ﻭ ﻋﻠﻢ ﻛﺴﺒﻰ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﺎﻓﺮﺍﺩ ﺑﺸﺮ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻰ ﻣﻴﺘﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﺍﺛﺮ ﺗﻌﻠﻢ ﻭ ﻓﺮﺍ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺮﻯ ﺩﺍﻧﺸﻰ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ.ﻭ ﺷﻖ ﺳﻴﻢ ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻰ ﻭ ﺍﻟﻬﺎﻣﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺍﻧﺒﻴﺎﺀ ﻭ ﺍﻭﺻﻴﺎﺀ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻗﺴﻢ ﻋﻠﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺑﺸﺮ ﻛﺴﺒﻰ ﻭ ﺗﺤﺼﻴﻠﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺑﺎﺯ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﺧﺪﺍ ﺫﺍﺗﻰ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠﻤﻰ ﺍﺳﺖ ﻋﺮﺿﻰ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪﺍ ﺑﺪﻭﻥ ﻛﺴﺐ ﻭ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﺍﻥ ﻭ ﺍﻭﺻﻴﺎﺀ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻓﺎﺿﻪ ﻣﻴﺸﻮﺩ ﻭ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﺎ ﺍﺫﻥ ﻭ ﺍﺭﺍﺩﻩ ﺧﺪﺍ ﻣﻴﺘﻮﺍﻧﻨﺪ ﺍﺯ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻭ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺧﺒﺮ ﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﻫﺮ ﻧﻮﻉ ﭘﺮﺳﺶ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻘﺘﻀﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﺣﻀﺮﺕ ﺧﻀﺮ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ : (ﻭ ﻋﻠﻤﻨﺎﻩ ﻣﻦ ﻟﺪﻧﺎ ﻋﻠﻤﺎ) (5) ﻭ ﻣﺎ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﺩ ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻰ ﻭ ﻏﻴﺒﻰ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺩﺍﺩﻳﻢ) ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﻴﺴﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪﺍ ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻰ ﺩﺍﺷﺖ ﺑﻘﻮﻡ ﺧﻮﺩ ﮔﻮﻳﺪ:
(ﻭ ﺍﻧﺒﺌﻜﻢ ﺑﻤﺎ ﺗﺄﻛﻠﻮﻥ ﻭ ﻣﺎ ﺗﺪﺧﺮﻭﻥ ﻓﻰ ﺑﻴﻮﺗﻜﻢ) (6) .
(ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺧﺒﺮ ﻣﻴﺪﻫﻢ ﺑﺪﺍﻧﭽﻪ ﻣﻴﺨﻮﺭﻳﺪ ﻭ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻪ‏ﻫﺎﻳﺘﺎﻥ ﺫﺧﻴﺮﻩ ﻣﻴﻜﻨﻴﺪ.)
ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺁﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻏﻴﺮ ﺧﺪﺍ ﻧﻔﻰ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﻋﻠﻢ ﺫﺍﺗﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺺ ﺫﺍﺕ ﺍﺣﺪﻳﺖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺟﺎﺋﻴﻜﻪ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﺮﺍﻯ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻭﺣﻰ ﻭ ﺍﻟﻬﺎﻡ (7) ﺍﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﺑﺪﺍﻧﻬﺎ ﺍﻓﺎﺿﻪ ﻣﻴﺸﻮﺩ ﻭ ﺁﻧﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺍﺭﺍﺩﻩ ﺧﺪﺍ ﺍﺯ ﺍﻣﻮﺭ ﻏﻴﺒﻰ ﺁﮔﺎﻩ ﻣﻴﮕﺮﺩﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ:
(ﻋﺎﻟﻢ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﻓﻼ ﻳﻈﻬﺮ ﻋﻠﻰ ﻏﻴﺒﻪ ﺍﺣﺪﺍ ﺍﻻ ﻣﻦ ﺍﺭﺗﻀﻰ ﻣﻦ ﺭﺳﻮﻝ (8) … (ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺩﺍﻧﺎﻯ ﻏﻴﺐ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺴﺎﺯﺩ ﺑﺮ ﻏﻴﺐ ﺧﻮﺩ ﺍﺣﺪﻯ ﺭﺍ ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻰ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺑﺮﺍﻯ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﻯ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ.)
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻤﻔﺎﺩ ﺁﻳﺎﺕ ﮔﺬﺷﺘﻪ،ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻛﺮﻡ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺣﻠﻘﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺍﻣﻜﺎﻥ ﻭ ﺑﺴﺎﺣﺖ ﻗﺮﺏ ﺣﻖ ﺍﺯ ﻫﻤﻪ ﻧﺰﺩﻳﻜﺘﺮ ﺍﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮﻯ ﺍﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺑﺎﻭ ﺍﻓﺎﺿﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁﻥ ﻛﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ (ﻋﻠﻤﻪ ﺷﺪﻳﺪ ﺍﻟﻘﻮﻯ (9) ﺁﻧﺤﻀﺮﺕ ﺑﺮﻣﺰ ﻭﺟﻮﺩ ﻭ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﻛﺎﺋﻨﺎﺕ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻫﺮ ﻛﺴﻰ ﺁﮔﺎﻩ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻋﻠﻢ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﺍﺳﺖ ﻣﻘﺘﺒﺲ ﺍﺯ ﻋﻠﻮﻡ ﻭ ﺣﻜﻢ ﺁﻧﺠﻨﺎﺏ ﺍﺳﺖ ﺯﻳﺮﺍ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﺩﺭﻭﺍﺯﻩ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮﺩ،ﻭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻮﺭﺧﻴﻦ ﻭ ﺍﻫﻞ ﺳﻴﺮ ﺍﺯ ﻋﺎﻣﻪ ﻭ ﺧﺎﺻﻪ ﻧﺒﻰ ﺍﻛﺮﻡ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ:
ﺍﻧﺎ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﺍﻟﻌﻠﻢ ﻭ ﻋﻠﻰ ﺑﺎﺑﻬﺎ ﻓﻤﻦ ﺍﺭﺍﺩ ﺍﻟﻌﻠﻢ ﻓﻠﻴﺄﺕ ﺍﻟﺒﺎﺏ (10)
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻛﺮﺩﻩ‏ﺍﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩ:
ﺍﻧﺎ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺤﻜﻤﺔ ﻭ ﻋﻠﻰ ﺑﺎﺑﻬﺎ (11) .
ﺧﻮﺩ ﺣﻀﺮﺕ ﺍﻣﻴﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻓﺮﻣﻮﺩ:
ﻟﻘﺪ ﻋﻠﻤﻨﻰ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﺍﻟﻒ ﺑﺎﺏ ﻛﻞ ﺑﺎﺏ ﻳﻔﺘﺢ ﺍﻟﻒ ﺑﺎﺏ (12) .
ﻳﻌﻨﻰ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪﺍ ﻣﺮﺍ ﻫﺰﺍﺭ ﺑﺎﺏ ﺍﺯ ﻋﻠﻢ ﻳﺎﺩ ﺩﺍﺩ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺑﺎﺑﻰ ﻫﺰﺍﺭ ﺑﺎﺏ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﺎﺯ ﻣﻴﻜﻨﺪ.
ﺷﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎﻥ ﺑﻠﺨﻰ ﺩﺭ ﻛﺘﺎﺏ ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ ﺍﻟﻤﻮﺩﺓ ﻣﻴﻨﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻓﺮﻣﻮﺩ.
ﺳﻠﻮﻧﻰ ﻋﻦ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺍﻟﻐﻴﻮﺏ ﻓﺎﻧﻰ ﻭﺍﺭﺙ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﻻﻧﺒﻴﺎﺀ ﻭ ﺍﻟﻤﺮﺳﻠﻴﻦ (13) .
(ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﻏﻴﺐ‏ﻫﺎ ﺍﺯ ﻣﻦ ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻭﺍﺭﺙ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﻧﺒﻴﺎﺀ ﻭ ﻣﺮﺳﻠﻴﻦ ﻫﺴﺘﻢ) ﻭ ﺑﺎﺯ ﻧﻮﺷﺘﻪ‏ﺍﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩ ﻋﻠﻢ ﻭ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺪﻩ ﺟﺰﺀ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ ﻧﻪ ﺟﺰﺀ ﺁﻥ ﺑﻌﻠﻰ ﺍﻋﻄﺎﺀ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ ﻭ ﻳﻚ ﺟﺰﺀ ﺑﻪ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺮﺩﻡ ﻭ ﻋﻠﻰ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻳﻚ ﺟﺰﺀ ﻫﻢ ﺍﻋﻠﻢ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﺳﺖ (14) .
ﻭ ﺍﺯ ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ ﺭﻭﺍﻳﺖ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩ:ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺍﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺍﻋﻠﻢ ﺍﻣﺘﻰ،ﻭ ﺍﻗﻀﺎﻫﻢ ﻓﻴﻤﺎ ﺍﺧﺘﻠﻔﻮﺍ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ ﺑﻌﺪﻯ (15) ﻳﻌﻨﻰ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺍﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺍﻣﺖ ﻣﻦ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺁﻧﭽﻪ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻣﻦ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﻛﻨﻨﺪ ﺩﺍﻧﺎﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﺩﺍﻭﺭﻯ ﻛﺮﺩﻥ ﺍﺳﺖ.
ﺍﺑﻦ ﺍﺑﻰ ﺍﻟﺤﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﺑﺰﺭﮒ ﺍﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻧﻬﺞ ﺍﻟﺒﻼﻏﻪ ﺭﺍ ﺷﺮﺡ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺍﺯ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﺗﺮﺍﻭﺵ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻧﺤﻀﺮﺕ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﺍﺳﻼﻡ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺳﺨﻨﺮﺍﻧﻴﻬﺎﻯ ﺧﻮﺩ ﺑﺎ ﺑﻠﻴﻎ‏ﺗﺮﻳﻦ ﻭﺟﻬﻰ ﺍﻳﺮﺍﺩ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﺻﺮﻳﺤﺎ ﻓﺮﻣﻮﺩ:ﺳﻠﻮﻧﻰ ﻗﺒﻞ ﺍﻥ ﺗﻔﻘﺪﻭﻧﻰ.ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﺍﺯ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺁﻧﻜﻪ ﺍﺯ ﻣﻴﺎﻥ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻭﻡ!ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎﻩ ﻣﻴﺰﺍﻥ ﻋﻠﻢ ﺁﻧﺠﻨﺎﺏ ﺭﻭﺷﻦ ﻣﻴﺸﻮﺩ ﺯﻳﺮﺍ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻋﻠﻢ ﺭﺍ ﻗﻴﺪ ﻧﻜﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺍﺋﺮﻩ ﺳﺆﺍﻻﺕ ﺭﺍ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻧﻨﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮﺩﻡ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺳﺆﺍﻝ ﺍﺯ ﻫﺮ ﻧﻮﻉ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﻋﻠﻤﻰ ﺁﺯﺍﺩ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﺍﺣﺎﻃﻪ ﺁﻧﺤﻀﺮﺕ ﺑﺮﻣﻮﺯ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﻭ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺧﻠﻘﺖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﺩﻋﺎﺋﻰ ﺑﻐﻴﺮ ﺍﺯ ﻭﻯ ﺍﺯ ﻛﺴﻰ ﺩﻳﺪﻩ ﻭ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺍﺑﻦ ﺍﺑﻰ ﺍﻟﺤﺪﻳﺪ ﺩﺭ ﺷﺮﺡ ﻧﻬﺞ ﺍﻟﺒﻼﻏﻪ ﮔﻮﻳﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﺟﻤﺎﻉ ﻛﺮﺩﻧﺪ ﺑﺮ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺍﺣﺪﻯ ﺍﺯ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻭ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺳﻠﻮﻧﻰ ﻗﺒﻞ ﺍﻥ ﺗﻔﻘﺪﻭﻧﻰ ﻣﮕﺮ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺍﺑﻴﻄﺎﻟﺐ (16) .
ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻭ ﻣﻮﺭﺧﻴﻦ (ﺍﺯ ﻋﺎﻣﻪ ﻭ ﺧﺎﺻﻪ) ﻧﻮﺷﺘﻪ‏ﺍﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻓﺮﻣﻮﺩ ﺳﻠﻮﻧﻰ ﻗﺒﻞ ﺍﻥ ﺗﻔﻘﺪﻭﻧﻰـﺎﺯ ﻣﻦ ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺮﺍ ﻧﻴﺎﺑﻴﺪ ﺑﺨﺪﺍ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺍﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﻓﺘﻮﻯ ﺑﻨﺸﻴﻨﻢ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻫﻞ ﺗﻮﺭﺍﺕ ﺑﺎﺣﻜﺎﻡ ﺗﻮﺭﺍﺕ ﻓﺘﻮﻯ ﺩﻫﻢ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻫﻞ ﺍﻧﺠﻴﻞ ﺑﺎﻧﺠﻴﻞ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻫﻞ ﺯﺑﻮﺭ ﺑﻪ ﺯﺑﻮﺭ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻫﻞ ﻗﺮﺁﻥ ﺑﻘﺮﺁﻥ ﺑﻄﻮﺭﻳﻜﻪ ﺍﮔﺮﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺁﻥ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﺴﺨﻦ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻋﻠﻰ ﺭﺍﺳﺖ ﮔﻔﺖ ﻭ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺑﺂﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﻣﺎ ﻧﺎﺯﻝ ﺷﺪﻩ ﻓﺘﻮﻯ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺑﺎﺯ ﻓﺮﻣﻮﺩ ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﺍﺯ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺮﺍ ﻧﻴﺎﺑﻴﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺂﻧﻜﻪ ﺩﺍﻧﻪ ﺭﺍ (ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﺧﺎﻙ) ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ ﻭ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺭﺍ ﺁﻓﺮﻳﺪ ﺍﮔﺮ ﺍﺯ ﻳﻚ ﻳﻚ ﺁﻳﻪ‏ﻫﺎﻯ ﻗﺮﺁﻥ ﺍﺯ ﻣﻦ ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﻧﺰﻭﻝ ﺁﻥ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺷﺄﻥ ﻧﺰﻭﻟﺶ ﻭ ﺍﺯ ﻧﺎﺳﺦ ﻭ ﻣﻨﺴﻮﺥ ﻭ ﺍﺯ ﺧﺎﺹ ﻭ ﻋﺎﻡ ﻭ ﻣﺤﻜﻢ ﻭ ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺶ ﻭ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺩﺭ ﻣﻜﻪ ﻳﺎ ﺩﺭ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺎﺯﻝ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﺧﺒﺮ ﻣﻴﺪﻫﻢ (17) .
ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﻤﻪ ﻋﻠﻢ ﻭ ﺩﺍﻧﺶ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﺷﺨﺎﺹ ﺟﺎﻫﻞ ﻭ ﻧﺎﺩﺍﻥ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻣﺮﺩﻡ ﺟﺰ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ ﺍﺯ ﺧﻮﺍﺹ ﺍﺻﺤﺎﺑﺶ ﺍﺯ ﻋﻠﻢ ﺍﻭ ﺑﻬﺮﻩ‏ﻣﻨﺪ ﻧﻤﻴﺸﺪﻧﺪ ﻭ ﻣﺼﺪﺍﻕ ﺳﺨﻦ ﺳﻌﺪﻯ ﺭﺍ ﺩﺍﺷﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ:
ﻋﺎﻟﻢ ﺍﻧﺪﺭ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺟﻬﺎﻝ‏ 

ﻣﺜﻠﻰ ﮔﻔﺘﻪ‏ﺍﻧﺪ ﺻﺪﻳﻘﺎﻥ‏ 

ﺷﺎﻫﺪﻯ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﻛﻮﺭﺍﻥ ﺍﺳﺖ‏ 

ﻣﺼﺤﻔﻰ ﺩﺭ ﺳﺮﺍﻯ ﺯﻧﺪﻳﻘﺎﻥ
ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺁﺭﺯﻭﻣﻨﺪ ﺑﻮﺩ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻛﻤﺎﻟﻰ ﭘﻴﺪﺍ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺍﺯ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﻋﻠﻮﻡ ﻭ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﺎ ﺍﻭ ﺑﺎﺯﮔﻮ ﻛﻨﺪ ﻭ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺑﺴﻴﻨﻪ ﺧﻮﺩ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﻣﻴﻔﺮﻣﻮﺩ:ﺍﻥ ﻫﻬﻨﺎ ﻟﻌﻠﻤﺎ ﺟﻤﺎـﺪﺭ ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻦ ﺩﺭﻳﺎﻯ ﺧﺮﻭﺷﺎﻥ ﻋﻠﻢ ﺩﺭ ﺗﻤﻮﺝ ﺍﺳﺖ ﻭﻟﻰ ﺍﻓﺴﻮﺱ ﻛﻪ ﻛﺴﻰ ﺍﺳﺘﻌﺪﺍﺩ ﻓﻬﻢ ﺁﻧﺮﺍ ﻧﺪﺍﺭﺩ.
ﻗﻮﺍﻧﻴﻦ ﻛﻠﻰ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻭ ﺍﺻﻮﻝ ﻣﺴﻠﻤﻪ‏ﺍﻯ ﻛﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﺍﺭﻭﭘﺎ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﻭ ﺧﻄﺒﻪ‏ﻫﺎﻯ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻛﺎﻣﻼ ﻫﻮﻳﺪﺍ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺧﻄﺒﻪ‏ﻫﺎﻯ ﺁﻧﺤﻀﺮﺕ ﻣﺸﺤﻮﻥ ﺍﺯ ﺣﻘﺎﺋﻖ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻭ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﻭ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﺰﺭﮒ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪﺭ ﺍﻟﻤﺘﺄﻟﻬﻴﻦ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ‏ﻫﺎﻯ ﺷﺎﻳﺎﻧﻰ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮﺩﻩ‏ﺍﻧﺪ.
ﺧﻠﻔﺎﻯ ﺛﻼﺛﻪ ﻛﻪ ﻣﺪﺕ 25 ﺳﺎﻝ ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻼﻓﺖ ﺭﺍ ﺍﺷﻐﺎﻝ ﻛﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪ ﺩﺭ ﺭﻓﻊ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﻋﻠﻤﻰ ﻭ ﻗﻀﺎﺋﻰ ﺍﺯ ﺁﻧﺠﻨﺎﺏ ﺍﺳﺘﻤﺪﺍﺩ ﻣﻴﻜﺮﺩﻧﺪ.
ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﻼﻓﺖ ﺁﻧﺤﻀﺮﺕ ﺩﻭ ﻓﻴﻠﺴﻮﻑ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﻭ ﻳﻬﻮﺩﻯ ﺑﺨﺪﻣﺖ ﻭﻯ ﻣﺸﺮﻑ ﺷﺪﻧﺪ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺍﻧﺪﻛﻰ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺍﺯ ﺧﺪﻣﺘﺶ ﻣﺮﺧﺺ ﮔﺮﺩﻳﺪﻧﺪ،ﻓﻴﻠﺴﻮﻑ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ:ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺳﻘﺮﺍﻁ ﻭ ﺍﺭﺳﻄﻮ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻴﺪﺍﻧﺪ،ﺣﻜﻴﻢ ﻳﻬﻮﺩﻯ ﮔﻔﺖ:ﺑﺘﻤﺎﻡ ﺟﻬﺎﺕ ﻓﻠﺴﻔﻪ‏ﺍﺣﺎﻃﻪ ﺩﺍﺭﺩ (18) .
ﺷﺮﻳﻔﺘﺮﻳﻦ ﻋﻠﻮﻡ ﻋﻠﻢ ﻣﺒﺪﺃ ﻭ ﻣﻌﺎﺩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻛﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻭﺟﻬﻰ ﺑﻴﺎﻥ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﺑﻄﻮﺭﻳﻜﻪ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﻭ ﺭﻣﻮﺯ ﺁﻧﺮﺍ ﻛﺴﻰ ﺟﺰ ﺁﻧﺤﻀﺮﺕ ﻧﺘﻮﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺷﺮﺡ ﻭ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﻫﺪ.
ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻔﺲ ﻭ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺳﺆﺍﻝ ﻛﻤﻴﻞ ﺑﻦ ﺯﻳﺎﺩ ﺑﻴﺎﻥ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻠﻤﺎﻯ ﺣﻜﻤﺖ ﻭ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺩﺭ ﺷﺮﺡ ﺁﻧﻬﺎ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ‏ﺍﻧﺪ.ﻫﻨﻮﺯ ﺑﺮﺍﻯ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺯﻭﺩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮﺍﻧﻨﺪ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺁﻥ ﺑﺰﺭﮔﻮﺍﺭ ﺭﺍ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻭ ﺷﺎﻳﺪ ﺍﺩﺭﺍﻙ ﻛﻨﻨﺪ.ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ﻳﺎﺯﺩﻩ ﻫﺰﺍﺭ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﻗﺼﺎﺭ (ﻏﺮﺭ ﻭ ﺩﺭﺭ ﺁﻣﺪﻯ ﻭ ﻣﺘﻔﺮﻗﺎﺕ ﺟﻮﺍﻣﻊ ﺣﺪﻳﺚ) ﺩﺭ ﻓﻨﻮﻥ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﻋﻘﻠﻰ ﻭ ﺩﻳﻨﻰ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻭ ﺍﺧﻼﻗﻰ ﺑﻴﺎﻥ ﻓﺮﻣﻮﺩﻩ ﻭ ﺍﻭﻝ ﻛﺴﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺍﻟﻬﻰ ﻏﻮﺭ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﺴﺒﻚ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺁﺯﺍﺩ ﻭ ﺑﺮﻫﺎﻥ ﻣﻨﻄﻘﻰ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺁﻧﺮﻭﺯ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺟﻬﺎﻥ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﻃﺮﺡ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﮔﺮﻭﻫﻰ ﺍﺯ ﺭﺟﺎﻝ ﺩﻳﻨﻰ ﻭ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺭﺍ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺁﻧﺎﻥ ﺟﻤﻌﻰ ﺍﺯ ﺯﻫﺎﺩ ﻭ ﺍﻫﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺍﻭﻳﺲ ﻗﺮﻧﻰ ﻭ ﻛﻤﻴﻞ ﺑﻦ ﺯﻳﺎﺩ ﻭ ﻣﻴﺜﻢ ﺗﻤﺎﺭ ﻭ ﺭﺷﻴﺪ ﻫﺠﺮﻯ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﻋﺮﻓﺎﺀ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ‏ﺍﻧﺪ (19) .
ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﺩﺭ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﻋﺮﺏ ﻛﻤﺎﻝ ﺗﺒﺤﺮ ﻭ ﻣﻬﺎﺭﺕ ﺭﺍ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﻋﻠﻮﻡ ﻋﺮﺑﻴﻪ ﺭﺍ ﺍﻭ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺩﺍﺩ ﻭ ﻋﻠﻢ ﻧﺤﻮ ﺭﺍ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺁﻭﺭﺩ،ﺩﺭ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻏﺎﻣﻀﻪ ﻭ ﻣﺸﻜﻠﻪ ﺟﻮﺍﺏ ﻓﻮﺭﻯ ﻣﻴﺪﺍﺩ ﻭ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﺑﺰﺭﮒ ﻭ ﻋﺎﻟﻴﻪ ﺣﻜﻤﺖ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﻛﻮﺗﺎﻩ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻴﻨﻤﻮﺩ،ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺆﺍﻟﻰ ﺭﺍ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻋﻠﻮﻡ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﺍﻋﻢ ﺍﺯ ﺭﻳﺎﺿﻰ ﻭ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﻋﻠﻮﻡ ﺑﺪﻭﻥ ﺗﺄﻣﻞ ﻭ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻴﮕﻔﺖ ﻭ ﻫﺮﮔﺰ ﺭﺍﻩ ﺧﻄﺎﺀ ﻧﻤﻰ‏ﭘﻴﻤﻮﺩ،ﻛﺴﻰ ﺍﺯ ﺣﻀﺮﺗﺶ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﻀﺮﺏ ﻣﺸﺘﺮﻙ ﺍﻋﺪﺍﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺗﺎ ﺩﻩ ﺳﺆﺍﻝ ﻛﺮﺩ ﻓﻮﺭﺍ ﻓﺮﻣﻮﺩ:ﺍﺿﺮﺏ ﺍﻳﺎﻡ ﺍﺳﺒﻮﻋﻚ ﻓﻰ ﺍﻳﺎﻡ ﺳﻨﺘﻚ.
ﻳﻌﻨﻰ ﺷﻤﺎﺭﻩ ﺭﻭﺯﻫﺎﻯ ﻫﻔﺘﻪ (7) ﺭﺍ ﺩﺭ ﺭﻭﺯﻫﺎﻯ ﺳﺎﻝ (360) ﺿﺮﺏ ﻛﻦ ﻛﻪ ﻋﺪﺩ ﻣﻨﻈﻮﺭ (2520) ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺁﻣﺪ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺗﺎ ﺩﻩ ﺑﺪﻭﻥ ﻛﺴﺮ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺍﺳﺖ.
ﺳﺮﻋﺖ ﺍﺩﺭﺍﻙ ﻭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ،ﻭ ﺗﻴﺰ ﻫﻮﺷﻰ ﺁﻧﺠﻨﺎﺏ ﺑﻘﺪﺭﻯ ﺑﻮﺩ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺭﺍ ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻭ ﻣﺘﻌﺠﺐ ﻣﻴﺴﺎﺧﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ:ﻳﺎ ﻋﻠﻰ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻦ ﺍﺯ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻰ ﻭ ﻗﻀﺎﺋﻰ ﻭ ﻓﻘﻬﻰ ﺍﺣﺎﻃﻪ ﺩﺍﺭﻯ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻦ ﺍﺯ ﺍﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺳﺆﺍﻝ ﻣﺸﻜﻠﻰ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻣﻮﺭﺩﻯ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻭ ﻓﻮﺭﻯ ﻭ ﺑﺪﻭﻥ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻭ ﺗﺄﻣﻞ ﺟﻮﺍﺏ ﻣﻴﺪﻫﻰ!ﺣﻀﺮﺕ ﻓﺮﻣﻮﺩ ﺍﻯ ﻋﻤﺮ ﺍﻳﻦ ﺩﺳﺖ ﻣﻦ ﭼﻨﺪ ﺍﻧﮕﺸﺖ ﺩﺍﺭﺩ؟ﻋﺮﺽ ﻛﺮﺩ ﭘﻨﺞ ﺍﻧﮕﺸﺖ.ﻓﺮﻣﻮﺩ ﭘﺲ ﭼﺮﺍ ﺗﻮ ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﺍﻳﻦ ﺳﺆﺍﻝ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻜﺮﺩﻯ؟ﻋﺮﺽ ﻛﺮﺩ ﺍﻳﻦ ﻭﺍﺿﺢ ﻭ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺍﺳﺖ ﺍﺣﺘﻴﺎﺟﻰ ﺑﺎﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﺪﺍﺭﺩ،ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻓﺮﻣﻮﺩ ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻨﺞ ﺍﻧﮕﺸﺖ ﺩﺳﺖ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺗﺴﺖ!
ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﺩﺭ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﻫﺴﺘﻰ ﻭ ﻧﻈﺎﻡ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﻜﺮﺩ ﻭ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﺩﺭ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻭ ﺍﻟﻬﻴﺎﺕ ﻭ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﺑﻴﺎﺩﮔﺎﺭ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻧﻬﺞ ﺍﻟﺒﻼﻏﻪ ﻭ ﺳﺎﻳﺮ ﺁﺛﺎﺭ ﺍﻭ ﻣﻨﺪﺭﺝ ﺍﺳﺖ.
ﭘﻰ‏ﻧﻮﺷﺘﻬﺎ:
(1) ﺳﻮﺭﻩ ﺍﻧﻌﺎﻡ ﺁﻳﻪ 59
(3) ﺳﻮﺭﻩ ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ ﺁﻳﻪ .179
(3) ﺷﺒﻬﺎﻯ ﭘﻴﺸﺎﻭﺭ ﺹ 852 ﻧﻘﻞ ﺍﺯ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ ﻭ ﻛﺘﺐ ﻋﺎﻣﻪ.
(4) ﻋﻠﻢ ﺭﺍ ﺑﺤﻀﻮﺭﻯ ﻭ ﺣﺼﻮﻟﻰ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺴﻢ ﻛﺮﺩﻩ‏ﺍﻧﺪ ﻭﻟﻰ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻤﻘﺼﻮﺩ ﻣﺎ ﻧﺰﺩﻳﻚ ﺍﺳﺖ ﻫﻤﺎﻥ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻋﻠﻢ ﺑﺬﺍﺗﻰ ﻭ ﻛﺴﺒﻰ ﺍﺳﺖ.
(5) ﺳﻮﺭﻩ ﻛﻬﻒ ﺁﻳﻪ .65
(6) ﺳﻮﺭﻩ ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ ﺁﻳﻪ .49
(7) ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻭﺣﻰ ﻭ ﺍﻟﻬﺎﻡ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻭ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﺑﺠﻬﺎﺕ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﺑﺮﺍﻯ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻜﺘﺎﺏ(ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻭ ﻣﻨﺸﺎﺀ ﺩﻳﻦ) ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﻩ ﻣﺮﺍﺟﻌﻪ ﺷﻮﺩ.
(8) ﺳﻮﺭﻩ ﺟﻦ ﺁﻳﻪ .26
(9) ﺳﻮﺭﻩ ﻧﺠﻢ ﺁﻳﻪ .5
(10) ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺍﺑﻦ ﻣﻐﺎﺯﻟﻰ ﺹ 80ـﻜﻔﺎﻳﺔ ﺍﻟﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎﺏ 58 ﺹ 221ـﻔﺼﻮﻝ ﺍﻟﻤﻬﻤﻪ ﺍﺑﻦ ﺻﺒﺎﻍ ﺹ 18
(11) ﺫﺧﺎﺋﺮ ﺍﻟﻌﻘﺒﻰ ﺹ 77ـﻜﺸﻒ ﺍﻟﻐﻤﻪ ﺹ 33
(12) ﺧﺼﺎﻝ ﺻﺪﻭﻕ ﺟﻠﺪ 2 ﺹ 176
(13) ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ ﺍﻟﻤﻮﺩﺓ ﺑﺎﺏ 14 ﺹ 69
(14) ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ ﺍﻟﻤﻮﺩﺓ ﺑﺎﺏ 14 ﺹ 70ـﻜﺸﻒ ﺍﻟﻐﻤﻪ ﺹ 33
(15) ﺍﺭﺷﺎﺩ ﻣﻔﻴﺪ ﺟﻠﺪ 1 ﺑﺎﺏ 2 ﻓﺼﻞ 1 ﺣﺪﻳﺚ 1
(16) ﻛﻔﺎﻳﺔ ﺍﻟﺨﺼﺎﻡ ﺹ 673 ﺷﺮﺡ ﻧﻬﺞ ﺍﻟﺒﻼﻏﻪ ﺟﻠﺪ 2 ﺹ 277
(17) ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ ﺍﻟﻤﻮﺩﺓ ﺹ 74ـﺎﺭﺷﺎﺩ ﻣﻔﻴﺪ ﺟﻠﺪ 1 ﺑﺎﺏ 2 ﻓﺼﻞ 1 ﺣﺪﻳﺚ 4ـﺎﻣﺎﻟﻰ ﺻﺪﻭﻕ ﻣﺠﻠﺲ 55 ﺣﺪﻳﺚ 1ـﻤﻨﺎﻗﺐ ﺧﻮﺍﺭﺯﻣﻰ.
(18) ﻧﻘﻞ ﺍﺯ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﺍﻣﻤـﺒﺎﻳﺪ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺍﺭﺳﻄﻮ ﻭ ﺍﻣﺜﺎﻝ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻧﻤﻴﺘﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﻴﺎﺱ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﺯﻳﺮﺍ ﺑﻄﻮﺭﻳﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻋﻠﻢ ﺍﻣﺎﻡ ﻟﺪﻧﻰ ﻭ ﺍﻟﻬﺎﻣﻰ ﺍﺳﺖ ﻭﻟﻰ ﻋﻠﻢ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﺗﺤﺼﻴﻠﻰ ﻭ ﺍﻛﺘﺴﺎﺑﻰ ﺍﺳﺖ ﻭ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻥ ﻓﻴﻠﺴﻮﻑ ﻫﻢ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻮﺩﻩ ﻛﻪ ﺍﻭ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺗﺮ ﺍﺯ ﺳﻘﺮﺍﻁ ﻭ ﺍﺭﺳﻄﻮ ﻛﺴﻰ ﺭﺍ ﺳﺮﺍﻍ ﻧﺪﺍﺷﺖ.
(19) ﺷﻴﻌﻪ ﺩﺭ ﺍﺳﻼﻡ ﺹ 20